การควบคุมกำจัดโรคพิษสุนัขบ้านั้น ถึงแม้ว่าการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าให้กับสุนัขและแมว เพื่อให้เกิดภูมิคุ้มกันโรคเป็นสิ่งที่สำคัญก็ตาม การควบคุมประชากรสุนัขและแมวก็เป็นสิ่งสำคัญที่จะขาดเสียไม่ได้ ประชากรสุนัขและแมวเพิ่มขึ้นทุกปีทั้งสุนัขมีเจ้าของ กึ่งมีเจ้าของ และสุนัขจรจัด ทำให้แต่มีปีมีสุนัขและแมวที่ไม่ได้รับการฉีดวัคซีนเป็นจำนวนมากอันเนื่องจากงบประมาณมีจำกัด และสุนัขและแมวที่ไม่สามารถจับมาฉีดวัคซีนได้ โดยเฉพาะสุนัขที่อยู่ในวัด วิธีที่จะควบคุมประชากรสุนัขและแมวมีอยู่หลายวิธี เช่น กำจัดสุนัข ฉีดยาคุมกำเนิด และผ่าตัดทำหมัน การกำจัดสุนัขมีปัญหาจากการต่อต้านจากผู้รักสัตว์ การฉีดยาคุมกำเนิดมีข้อจำกัดที่ต้องฉีดทุก 6 เดือนในสุนัข และทุก 3 เดือนในแมวซึ่งไม่สามารถทำติดต่อได้ ทั้งต้องสุขภาพสัตว์ก่อนฉีด เช่น ตรวจมาตั้งท้องหรือยัง ขณะนั้นสัตว์กำลังเป็นสัดอยู่หรือไม่ และหากฉีดติดต่อกันหลายครั้งอาจทำให้เกิดมดลูกอักเสบเป็นหนองในมดลูก วิธีที่ดีและถาวรที่สุดคือการ
ผ่าตัดทำหมัน โดยเฉพาะกับสุนัขและแมวเพศเมีย
ในอดีตที่ผ่านมาการผ่าตัดทำหมันสุนัขที่เล่าเรียนกันมาหลายสถาบัน ต้องผ่าแผลให้กว้างพอที่จะสอดนิ้วชี้เข้าไปเพื่อที่จะสามารถเกี่ยวท่อนำไข่ออกมา ในปัจจุบันมีการใช้เครื่องมือรูปตาขอที่เรียกว่า spay hook หรือ snook hook เพื่อสอดเข้าไปในช่องท้องแล้วเกี่ยวท่อนำไข่ออกมา วิธีเกี่ยวก็ไม่ซับซ้อน โดยสอด spay hook เข้าไปแล้วสอดไปตามผนังท้องจนถึงกลางหลังแล้วเกี่ยวขึ้นมา จากนั้นค่อย ๆ แยกลำไส้เล็กและไขมันออกก็จะพบท่อนำไข่ ทำให้แผลผ่าตัดเล็กลงมากในแมวแผลอาจยาวประมาณ 1 ซม. ส่วนในสุนัขแผลยาวไม่เกิน 2 ซม. มีข้อจำกัดในกรณีที่สัตว์เป็นมดลูกอักเสบ หรือตั้งท้อง ต้องผ่าให้กว้าง เครื่องที่ผลิตจากต่างประเทศ ค่อนข้างจะมีราคาแพงประมาณ 10 เหรียญสหรัฐ หรือประมาณ 400 บาท ขนาดและรูปร่างของตาขอไม่เหมาะที่จะนำมาใช้ในประเทศไทย ดังรูปข้างล่าง
ผู้เขียนจึงได้ประดิษฐ์ spay hook ขึ้นมาใช้เอง โดยใช้ลวดเสตนเลสมาดัดให้โค้งมน และเชื่อมตะกั่วที่ปลายเพื่อไม่ให้เกิดอันตรายกับอวัยวะในช่องท้องขณะทำงาน โดยมีต้นทุนเพียง 10 บาท ขนาดที่ผลิตขึ้นมามีทั้งแบบใช้ในสุนัขและแมว สำหรับอันที่ใช้ในสุนัขที่ด้ามจะขดไว้ส่วนหนึ่งสามารถยืดออกทำให้ยาวขึ้นเพื่อใช้กับสุนัขขนาดใหญ่
---------------------------------
เขียนโดย นายมณเฑียร บุญทวีส่ง
นายสัตว์แพทย์ชำนาญการพิเศษ
ส่วนการรับรองคุณภาพสินค้าปศุสัตว์
สำนักงานปศุสัตว์เขต 9